Powstanie kozackie i rozbiór Ukrainy między Polską a Rosją

Choć mało znane w naszym kraju, powstanie kozackie pod wodzą Bohdana Chmielnickiego w 1648 r. stanowi kamień milowy w historii Europy Wschodniej, zwłaszcza Ukrainy, gdzie władca kozacki uważany jest za bohatera narodowego. We wschodnich prowincjach Rzeczypospolitej Obojga Narodów, znanych już jako Ukraina, a także Ruś, wezwano gospodarza Zaporoża. Wojskowa wspólnota Kozaków w służbie Korony Polskiej, zajmująca się głównie ochroną granic i przeprowadzaniem najazdów lądowych i morskich na Chanat Krymski i Imperium Osmańskie., w którym był niewolnikiem. Palącym problemem w XVII w. stali się coraz liczniejsi Kozacy, samozwańczy obrońcy „narodu ruskiego” i wiary prawosławnej przed nadużyciami i próbami „polonizacji” ze strony wykwalifikowanych wojowników i szlachty. Złożony system wewnętrzny. Dziesięć lat później, poprzedzony kilkoma buntami, które zostały szybko stłumione, w 1648 roku pod genialnym polityczno-wojskowym przywództwem „hetmana” Chmielnickiego Kozacy, wspierani przez sojuszników tatarskich pod wodzą Chana, odnieśli spektakularne zwycięstwa militarne. Zaczęło tworzyć się państwo kozackie skupione wokół korony polskiej i Ukrainy. Polska, pogrążona w kryzysie wywołanym śmiercią króla Władysława IV, trzy lata później nie była w stanie zareagować.

Ostatecznie kozacki projekt państwowy Chmielnickiego upadł z powodu słabości Kozaków i wewnętrznej rywalizacji, ale konsekwencje buntu były głębokie: po sześciu wyczerpujących i katastrofalnych latach przeciwko siłom polskim i litewskim, polski król Jan II Kazimierz Chmielnicki nie ufał Tatarów i pod zwierzchnictwem cara Rosji Aleksego I. Umieszczony jako hetmanat, był zdolnym władcą, pragnącym poszerzać swoje imperium oraz wzmacniać swoją armię i administrację. Kulminacją jego panowania był najazd na Rzeczpospolitą w 1654 r., po formalnej aneksji Ukrainy. Wojska polskie i litewskie, wyczerpane ponad pięcioma latami nieustannych walk, nie mogły powstrzymać najeźdźców moskiewskich, którzy w ciągu kilku miesięcy zajęli Wilno, stolicę Litwy, i dotarli do bram Lublina, miasta o wielkim znaczeniu historycznym. .Unia między Królestwem Polskim a Wielkim Księstwem Litewskim została podpisana w 1569 roku i obecnie jest niepewna.

Oficjalne wystąpienie autokraty moskiewskiego w stosunku do Ukrainy i innych wschodnich części Rzeczypospolitej wynikało nie tylko z więzów krwi łączących ich mieszkańców z własnymi poddanymi, ale także ze wspólnej religii prawosławnej. Władcami Moskwy były prawa starożytnej Rusi Kijowskiej, która rościła sobie także koronę polsko-litewską. Wreszcie, pomimo łatwości, z jaką wojska Aleksego I rozgromiły swoich wrogów, Zwycięstwa cara nie były jeszcze całkowite i daleki był on od narzucenia swojej władzy na podbitych terytoriach ze względu na lokalny opór.; Wrogość Szwedów, którzy sami najechali Rzeczpospolitą, wykorzystała jej słabość, a wewnętrzne podziały Kozaków na lojalnych wobec Moskwy i tych, którzy chcieli powrotu do suwerenności Jana II Kazimierza, a wolności były systematycznie ignorowane, zwłaszcza po śmierci charyzmatycznego Kiemielnickiego w 1657 r. przez namiestników mianowanych przez cara. Rosjan można było wypędzić z większości okupowanych terytoriów, ale nie z ukraińskich prowincji na lewym brzegu Dniepru ani z Kijowa.

Zniszczony kraj

Ukraina została zdewastowana, zubożona i podzielona pomiędzy Polaków i Rosjan w 1667 roku, kończąc hegemonię Rzeczypospolitej i zaznaczając wzrost pozycji Moskwy jako dominującej potęgi. Od tego czasu w regionie doszło do różnych interpretacji powstania kozackiego, często wrogich i pod silnym wpływem nurtów politycznych. Dla jednych Chmielnicki był więc bohaterem narodowym, który stanął w obronie niepodległości Ukraińców oraz tożsamości politycznej i religijnej, dla innych zaś jego wielką misją było zjednoczenie narodu „Wielkiej Rusi”. Dopiero w ostatnich dziesięcioleciach pojawiły się wizje oderwane od prezentyzmu i aspiracji nacjonalistycznych.

Ucz się więcej…

«Powstanie Kozaków» (Desperta Ferro Modern History, nr 66), 68 stron, 7,50 euro.