Dzieje Żydów w Polsce

Zakończyło się to dramatycznie wraz z nazistowską okupacją Polski w XX wieku i zagładą niemal całej społeczności podczas Holokaustu.

Od powstania Królestwa Polskiego w 1025 r. do unii polsko-litewskiej w 1569 r. Polska była jednym z najbardziej tolerancyjnych krajów w Europie, stając się jedną z największych i najprężniejszych społeczności żydowskich na świecie. Dla ówczesnych historyków Polska stała się czymś w rodzaju „żydowskiego raju”.

Ze względu na obce najazdy i zmiany kulturowe, takie jak reformacja protestancka i późniejszy Sobór Trydencki , powstanie Unii Polsko-Litewskiej , tolerancja religijna tradycyjnie obecna w Polsce zaczęła spadać od XVII wieku. .

Po rozbiorze i zniknięciu Polski jako suwerennego państwa w 1795 r. Żydzi stali się ofiarami praw antysemickich, przede wszystkim z powodu narastającego antysemityzmu Imperium Rosyjskiego, ale także Habsburgów i Prus. Kiedy Polska odzyskała niepodległość, tuż przed II wojną światową, w kraju żyło nieco ponad trzy miliony Żydów, jedna z największych społeczności na świecie.

Około 90% polskich Żydów zostało zabitych przez nazistów podczas Holokaustu. Postawa nieżydowskich Polaków obejmowała szeroki wachlarz stanowisk: chociaż pogromy (podobnie jak pogromy w Jetwabnem) były w zasadzie inicjowane przez Niemców, byli kolaboranci z nazistami. Nie brakowało też heroicznych przypadków, w których chrześcijańscy Polacy pomagali ukrywać się swoim żydowskim sąsiadom. Po wojnie ludzie ci zostali uznani przez Izrael za „sprawiedliwych wśród narodów”. W każdym razie większość Polaków postrzegała Żydów jedynie jako konkurentów o zasoby gospodarcze kraju i nienawidziła ich, chyba że byli katolikami.

W okresie powojennym około 180 000 do 240 000 ocalałych wyemigrowało z komunistycznej Polski do nowo powstałego Izraela, Stanów Zjednoczonych i Ameryki Południowej. Przed wyjazdem z powodu wrogości partii komunistycznej do religii i własności prywatnej. Wielu Żydów, którzy pozostali w Polsce, wyemigrowało pod koniec lat 60. w wyniku różnych sowieckich kampanii antysemickich. Od upadku reżimu komunistycznego w Polsce w 1989 roku sytuacja społeczności żydowskiej w kraju poprawia się, a Żydzi, którzy byli obywatelami polskimi przed II wojną światową, mogą odzyskać obywatelstwo wraz z ich potomkami.

Obecną społeczność żydowską w Polsce szacuje się na 8–12 tys., głównie w Warszawie, chociaż rzeczywista liczba Żydów niezwiązanych z judaizmem lub kulturą żydowską może być wielokrotnie wyższa. jeszcze

Od wczesnej historii do złotego wieku: 966–1572

Wczesna historia: 966–1385

Pierwsi Żydzi przybyli na tereny dzisiejszej Polski w X wieku, podróżując wschodnimi szlakami handlowymi. Przez Śląsk przejeżdżali także ówcześni kupcy żydowscy (zwani Rathanitami). Jeden z nich, kupiec i dyplomata z hiszpańskiego miasta Tortosa, znany pod arabskim imieniem „Ibrahim Ibn Yaqub”, jako pierwszy historyk wspomniał o państwie polskim za panowania księcia Miesisława I. Pierwsze wzmianki o Żydach pochodzą z XI wieku przez polskich historyków. W kronice czytamy, że Żydzi mieszkali w Gnieźnie, stolicy Królestwa Polskiego, za panowania dynastii Piastów. O pierwszej stałej gminie wspomina żydowski uczony „Jehuda ha-Kohen” w 1085 r.; Według niego gmina ta znajdowała się w mieście Przemyśl (choć miasto to znajdowało się na Rusi, nie należało wówczas do Polski).

Pierwsza masowa imigracja Żydów do Polski z Europy Zachodniej miała miejsce w 1098 r. podczas pierwszej krucjaty i panowania Płasława III. Zachęceni tolerancyjnym reżimem tego prezydenta Żydzi osiedlali się w całej Polsce, także na granicach Litwy. W tym samym czasie do Polski napływali imigranci chazarscy, plemiona tureckie, które przeszły na judaizm. Król ze swej strony szybko zdał sobie sprawę z przydatności Żydów dla rozwoju interesów handlowych swego kraju.

Żydzi stali się trzonem polskiej gospodarki. Nawet monety bite za panowania Międzysława III Wielkiego były inskrypowane literami hebrajskimi. Na większości zaborów Żydzi cieszyli się wielkim pokojem i dobrobytem. Żydzi stanowili klasę średnią w kraju, w którym mniejszość ludności składała się z wielkich właścicieli ziemskich, pojedynczej polskiej szlachty zwanej „slakta” ​​i chłopów. Dzięki temu Żydzi stali się nieodzowni dla gospodarczego i handlowego rozwoju kraju.

Tę sytuację wczesnej tolerancji stopniowo zastępował z jednej strony Kościół katolicki, az drugiej sąsiednie państwa niemieckie. Jednak niektórzy z książąt polskich chronili ludność żydowską, uznając jej obecność za niezbędną dla rozwoju gospodarczego kraju. Wśród tych władców wyróżniał się książę wielkopolski „Bolsław Cest”, który przy poparciu przedstawicieli warstw społecznych i wysokich oficerów wojska polskiego ogłosił „Prawo Chalis” gwarantujące wszystkim Żydom. Wolność wyboru pracy, handlu i przemieszczania się. W ten sposób następne stulecie miało być poświęcone propagowaniu prześladowań Żydów przez Kościół katolicki, podczas gdy polscy królowie na ogół ich chronili.

W 1334 r. Kazimierz III Polski, czyli Kazimierz Wielki, rozszerzył prawa wszystkich Polaków i Żydów w szczególności poprzez „Prawo Wiślickiego”. Kazimierz był szczególnie tolerancyjnym władcą polskiego żydostwa, a jego panowanie jest pamiętane jako epoka wielkiego dobrobytu dla polskiego żydostwa. W rzeczywistości był nazywany przez współczesnych „królem sług i Żydów”. Jednak polscy Żydzi cieszyli się wielkim pokojem w większości królestwa Kazimierza, aw niektórych miejscach w pobliżu granicy niemieckiej cierpieli prześladowania z powodu czarnej śmierci, za którą zostali obwiniani. W Kaliszu, Krakowie, Głockowie i innych przygranicznych miejscowościach miały miejsce pogromy, w których zginęło około 10 000 Żydów. Mimo to te zabójstwa bledną w porównaniu z bezwzględną rzezią Żydów w Europie Zachodniej. Żydzi polscy, proporcjonalnie do ich liczby, nie ucierpieli wiele, a duża liczba Żydów niemieckich wyemigrowała na bardziej gościnne ziemie Polski.

Wczesna epoka jagiellońska: 1385-1505

Litwa została przyłączona do Królestwa Polskiego w wyniku jego małżeństwa z Edouardem I Polskim, córką Władysława II Polski i Ludwika I Węgier. Chociaż prawa Żydów polskich zostały rozszerzone na Żydów z Litwy za panowania Władysława II w 1338 r., to właśnie za jego panowania (a później jego następców) rozpoczęły się pierwsze prześladowania Żydów w Polsce, a król nic nie zrobił. zapobiec. Doszło do licznych oszczerczych i gwałtownych zamieszek przeciwko Żydom, a prześladowania „oficjalne” stopniowo się nasiliły, głównie z powodu nietolerancji duchowieństwa katolickiego.

Za panowania Kazimierza IV Jagiellończyka, który panował w latach 1447-1492, los Żydów został chwilowo zahamowany, ale ogłoszenie przez niego prawa nicejskiego i zwiększenie jego władzy trwało bardzo krótko.

Prawo to służyło między innymi do zniesienia starożytnych przywilejów Żydów, ponieważ były one „sprzeczne z prawem boskim i prawami kraju”.

Polityka królestwa wobec Żydów była mniej tolerancyjna za panowania następców Kazimierza: Jana I Olbrachta, który panował w latach 1492-1501, oraz Aleksandra I Jagiellończyka, który rządził w latach 1501-1506 i wypędzał Żydów. Wielkie Księstwo Litewskie (dawniej Wielki Książę Litewski) w 1495 roku

Centrum świata żydowskiego: 1505–1572

Aleksander I zmienił swoje poglądy w 1503 r., wkrótce po wypędzeniu Żydów z Hiszpanii, Austrii, Czech i Niemiec w 1492 r. W ten sposób Polska stała się bezpieczną przystanią dla wygnańców z Europy Zachodniej, a wynikający z tego wzrost społeczności żydowskiej w kraju uczynił z Polski kulturalne i duchowe centrum narodu żydowskiego.

Bardziej pomyślny okres dla polskich Żydów rozpoczął się po nowym osadnictwie Żydów za panowania Zygmunta I (1506-1548), który chronił Żydów w swoich posiadłościach. Syn Polski Zygmunt II, panujący w latach 1548-1572, prowadził politykę tolerancji religijnej prowadzonej przez ojca, gwarantował swobodne rozporządzanie żydowskim majątkiem komunalnym i pozwalał na utworzenie autonomicznego ładu społecznego. Kahał. Z tego okresu powstało przysłowie, które obiecywało Polsce „raj Żydów”.

Zdjęcie: Wikipedia